Nişancı Mehmet Paşa Camii
NİŞANCI MEHMET PAŞA CAMİİ
(Nişancı Cami)
(Mehmed Paşa Camii)
(Nişancı Paşa Camii)
(Boyalı Mehmed Paşa Camii)
Atikali Mahallesi, Nişanca Caddesi üzerinde 23 numaradadır.
Caminin kapısı üzerinde, caminin inşâsına H.992/M.1584'de başlanıp H.997/M.1588 tarihinde bittiğini gösteren nesir halinde bir kitabesi vardır1.
Caminin banisi III.Murad Devri vezirlerinden Cedid Nişancı (Yeni Nişancı) Boyalı Meh-med Paşa'dır ki, Halep kadısı iken H.950/M.1543 yılında orada vefat eden Pîr Ahmed Efendi'nin oğludur. Kubbealtında VI. Vezir iken sonsuzluk âlemine göçmüştür. H.1004/M.1596 Rebiu'1-âhir. Mezkûr camiin harîminde müstakil bir türbede medfûn bulunmaktadır. Vefatına rahmetli Sa'î'nin söylediği şu tarih, türbesinin kapısı üstündeki kitabede yazılıdır: “Dediler Vâsılı Hak oldu Nişancı Paşa”2.
Cami giriş kapısının iki yanında bulunan kitabelere göre cami, H.1179/M.i766'da Sultân III.Mustafa zamanında Mehmed Paşa'nın torunu Şükrullah Efendi tarafından ilk defa, Sultân II. Mahmud DevrindeH.1251//M.1835'te zamanın Vakıf Nâzın Mekkizâde Mustafa Asım Efendi tarafından ikinci defa tamir ettirilmiştir3. Son olarak da 1958 yılında Vakıflarca restore edilmiştir. Cami Mimar Sinan'ın son yıllarına ait eserlerindendir. Yeniliklerle dolu iç mekânı, dış görünüşü ve olgun nisbetleri ile Mimar Davut Ağa ve Mehmed Ağa'nın rolü olsa da, yine tamamına Sinan üslûbu hakimdir4.
Nişancı Mehmed Paşa Câmii'nde Sinan tarafından geliştirilmiş olan sekizgen şemanın daha önce denenmemiş değişik bir uygulamasına şahid oluyoruz. Bu arada sekiz adet sivri kemere binen 14.20 m. çapındaki harîm kubbesi sekiz yarım kubbe ile desteklenmektedir5. Bu caminin kubbesi sekiz duvar payesine müstenit kemerler üzerindedir. Mihrap ile iki yandaki çıkıntılar üzerinde bir yarım kubbe bulunur. Mihrabın iki yanındaki kürsülere pencere boşluğu ve duvar içindeki merdivenlerden çıkılır. Altı sütuna müstenit beş kubbeli son cemâat mahalli vardır6.
Evliya Çalebi Seyahatnamesinde,Caminin Mimar Sinan’ın eseri olup,salatin camileri kadarmükkemmel olduğundan bahsetmektedir7.Camide Azapkapı Sokullu Camii plan şeması bazı değişikliklerle ele alınmış, dört taraftaki eşit yarım kubbeciklerle köşelerdeki eksadralar duvara bağlı sekiz paye arasına yerleştirilmiştir.Mihrap tarafındaki eksadralar duvarla çevrilip köşelerdeki kubbeler kaldırıldığından bir daralma olmuş, mihrap bölümü yarım kubbesi de, ayrıca dışa çıkıntı yaparak burada iki kademeli olarak köşeler meydana gelmiştir. Giriş tarafındaki köşelere de eski tabhânelerin hatırası olarak kapıları son cemâat revakına açılan uzun dikdörtgen birer mekân yerleştirilmiştir. Mahfile ve minareye götüren merdivenler kuzey duvarındaki nişlerdedir. Güneyde köşelere dayalı mermer kürsüler yerleştirilmiştir. Mermer mihrap ve geometrik şebekeli zarif minber ilk inşâ devrindendir. Kuvvetli bir mimarî görüş eseri olarak çok pencereli, yüksek, aydınlık, ferah mekân, dıştan da çok yüksek katların hakim olduğu değişik bir görünüm sağlanmıştır.
Daha geniş olan orta bölümde çapraz tonoz, yanlarda ikişer kubbe ile beş gözlü son cemâat revakının alçak tutulması da bu etkiyi kuvvetlendirmiştir. Aynı şekilde silmelerle üçe bölünmüş silindirik takviye kuleleri ve bunlar arasında kubbeyi çelenk gibi saran yarım kubbeciklerle eksadralar alçak tutularak kubbenin hakimiyeti artırılmış, son cemâat revakının batı köşesinden yükselen minare, bunu gölgelemeyecek şekilde ölçülü tutulmuştur. Tamamı taştan yapılan camiye karşılık, revaklı şadırvan avlusu tuğla taş örgülü duvarı ile değişik görünüştedir8. Avlu etrafında 19 sütun ve revak olup, üzerleri kurşun taklidi beton şaplı kubbelerle örtülüdür.Caminin kuzeybatı köşesinde bulunan tek şerefesi sarkıtlı mukarnaslı minaresi sanat eseridir.
Caminin iç kısım alanı, son cemâat yeri ile birlikte 400 m2, dış kısmı ise avlu ve bahçesiyle birlikte 3000 m2'lik bir alanı kapsamaktadır. Caminin iç kısmında yanlarda ve arka kısımda yer alan U şeklindeki çevresi mermer kafesle çevrili, mahfili ile ayrıca ahşap dekorlarla bezenmiş müezzin mahfili olup, cami içi çeşitli nakış, hat ve revzenlerle süslenmiştir.
Hadîka'da belirtildiğine göre, cami avlusunda fevkani ve tahtâni iki medrese olduğu ve
ittisalindeki hangâh (tekke) bir zaman sonra Nişancı Paşa'nın vasiyeti üzerine yapılmıştır. Şadırvan avlusunda ve dış avluda birer kuyu bulunmaktadır.
Caminin karşısında "Ümmî Veled Medresesi" ve onun civarındaki Keskindede Zaviyesi Kabristanı vardır. H.1251/M.1835 yılında Camiin dışı, medreseler ve zaviye, Evkaf Nâzın Mekkizâde Mustafa Asım Efendi'nin himmetiyle tamir edilmiştir9. Cami daha önce külliye durumunda iken bugün ancak cami ile birlikte, caminin banisinin kubbeli ve revaklı türbesi ayakta kalmış adı geçen tekke, zaviye ve medreselerden eser kalmamıştır. İç avluda bulunan şadırvanın 8 mermer direk üzerinde bulunan mahrûti çatısı kurşunla kaplıdır. Cami çevresinde bulunan mezarlığı pek bakımlı olmayıp hazîrede, baninin oğlu Eyüp Kadısı Mehmed Nutki Efendi de medfûn bulunmaktadır10.
Cami çevresinde Baki Efendi, Bakkal Mehmed Ağa Mescidi, Keskindede Mescidi ve Bakkalzâde Mescitleri'nin bulunduğu Hadîka'da zikredilmekte olup, bunlardan herhangi bir eser kalmamıştır.
Cami mülhak vakıf olup, mütevellisi Nişancı Paşa'nın sülâlesindendir. Daha önce tekke olan yerin arsası bugün açık otopark olarak mütevelli tarafından kiraya verilmiştir. Caminin, 2007 yılındarestorasyonuna başlanmış olup 2008 tarihinde bitirilerek ibadete açılmıştır.
1.Hadîka,c.l, s.211; T.Öz, İst.Câmileri, c.l, s.110.
2.Hadîka, c.l, s.212; Fatih Anıtları, s.100.
3.İst.Kültür ve S.Ansiklopedisi, c.IV, s.2263.
4.O.Aslanapa, M.S.Hayatı ve Eserleri, s. 162-164; O.Aslanapa, O.Devri Mimarisi, s.309-310.
5.F.Anıtları, s. 100.
6.T.Öz, Ist.Câmileri, c.l, s.110-111; Y.Neş.İst.Abideleri, s.74-75
7.Y.Y. Demircanlı, E.Ç.Seyahatnâmesi, s.141.
8.O.Aslanapa, M.S.Hayatı ve Eserleri, s. 162-164.
9.İ.Erzi,C.Ansiklopedisi, c.l, s.63
(10) F.Anıtları, s.101.
