Murat Paşa Camii
MURAT PAŞA CAMİİ
Aksaray, Mollagürani Mahallesi, Vatan ve Millet Cadde'lerinin kavşağında bulunan bu cami, H.876/M.1471 tarihinde Uzun Hasanla yapılan Otlukbeli savaşında şehid olan Fatih Sultân Mehmed Hân Hazretleri'nin vezirlerinden Has Murad Paşa tarafından medrese, hamam ve imaretten oluşan bir külliye şeklinde yaptırılmıştır1.
Bu cami, plân itibariyle iki fonksiyonlu, tabhâneli cami tipinin İstanbul'daki sayılı örneklerindendir. Duvarları kesme taş ve tuğladan olup ortada iki büyük kubbeli bölüm namaz, yanlardaki birer kubbeli ikişer oda da misafirhane olarak kullanılmak için yapılmıştır. Kubbelerin yüksekliği zeminden kubbe anahtarına kadar 21 metre, çapları 10.5 metredir. Almaşık duvarlarla sınırlandırılmış bulunan harîm, mihrap, taçkapı ekseninde sıralanan ve büyük bir sivri kemerle birbirine açılan eşit büyüklükte kare plânlı iki kubbeden müteşekkildir. Birinci kubbe onaltı dilimli olup basit ve iri bir baklavalı kuşağa basar, ikinci kubbe mukarnaslı ve pandantiflerle süslenmiştir. Bu iki büyük kubbenin sağı ve solu kare plânlı ikişer tabhâne odalarıyla donatılmıştır. Bu tab-hânelerin harime açılan kapıları arasında mukarnaslı birer niş yerleştirilmiştir. Kesme taş işçiliği gösteren beş kubbeli son cemâat yerinde mukarnaslı ve baklavalı başlıklara oturan sivri kemerler ve pandantifli kubbeler bulunmaktadır2.
Minare caminin sağında yer almaktadır. Kesme taştan kare kaideli ve silindir gövdelidir. Minare peteğinin üzerinde görülen gir-land motifi, minarenin XIX yüzyılda tamir gördüğüne işaret etmektedir. Mukarnaslı şerefesinde üç sıra istalâktit bulunmaktadır. Kaidesinde 2 adet güneş saati mevcuttur3.
Caminin sağında ve solunda bulunan tabhâneler harime göre biraz daha alçak tutularak caminin kitlesi kademelendirilmiş ve da- ha güzel görünüm sağlamıştır. Giriş kapı kemeri üzerinde 60x144 cm. ebadında bir kitabe mevcuttur. Caminin yapım tarihi ise buradan anlaşılmaktadır4.
Minberi mermer ve kapısı üzerindeki kitabesinde de Kelime-i Şehâdet yazılıdır. Kürsüsü ahşap ve mihrabı mermer olan bu caminin müezzinlik mahfili sonradan ahşap olarak basit bir şekilde yapılmıştır.
Avludaki şadırvanı Kara Davud Paşa yaptırmıştır. Kendisi de hazîrede medfûndur. Yine bu hazîrede Sadrâzam birinci Mesih Ali Paşa, Şeyhül'islam Pîrî Zade Osman Sahib Efendi ve Altı Parmak ibrahim Efendiler de burada medfûndur5.
Zamanla bakımsız kalan bu cami 1946 yılında tamir edilmek suretiyle ihya edilmiş, diğer müştemilat kaderiyle başbaşa bırakılmıştır. Oysa Has Murad Paşa bu caminin ihyâsı için H.877/M.1473 tarihli vakfiye ile şunları bırakmıştır:
İmaret yakınında 11046 akçe îradlı 45 dükkân,2.38.000 akçelik meşhur Çifte Hamam,
yine imaret yakınında 2436 akçe vâridatlı 13 hücre,yeni Bahçe'de 1144 akçelik 9 dükkân ve hücreler,aksaray'da 660 îradlı bozahâne,aynı yerde 3600 akçelik diğer bozahâne,aine Aksaray'da 2880 vâridatlı başhâne,tahtakale'de 28666 akçe îradlı kervansaray,imaret
yakınında 978 akçelik zemin mukaatası,gümülcine'de49633 îradlıMaronye
karyesi,45.000 vâridatlı Kara Ağaç, Çörük ve Çoksenbanlu kariyeleri,bir de Tahtakale'de Eyne Bey Çarşısı'nda bir hamamı daha vardır ki, îradı belli değildir.
yakınında 978 akçelik zemin mukaatası,gümülcine'de49633 îradlıMaronye
karyesi,45.000 vâridatlı Kara Ağaç, Çörük ve Çoksenbanlu kariyeleri,bir de Tahtakale'de Eyne Bey Çarşısı'nda bir hamamı daha vardır ki, îradı belli değildir.
184.000 küsur akçe tutan ve oldukça önemli olan bu îraddan, müderrise 25, talebeye 10, tevliyete 1, hatibe 10, imama 8, sermahfile 2, yedi devirhâna 7, iki müezzine 8, iki kayyıma 6, muarrife 4, on beş cüzhâna 30, imaret şeyhine 10, vekilharca 4, kilerciye 4, nakibe 3, iki ekmekçiye 6, iki aşçıya 6, kap yıkayana 3, buğday döğene 2, kapıcıya 6 akçe verilmekteydi.
Bundan sonra umûmî mütevelliye günde 20, kâtibe 5, İstanbul câbisîne 3, Çoksenbanlu imamına 1, mu'temede 1, ahırcıya 2, iki tamirciye 6, helâcıya 2, Maronye câbîsine 4, Kara Ağaç'a 5 akçe veriliyordu. Mutfak giderlerinin bir çoğu da köylerden temin edilip et vesaire giderleriyle birlikte sarfiyet 157.000 akçe kadar tutmaktadır6.
Bugün bu cami, külliye olma vasfını tamamen kaybetmiştir. İlk olarak caminin batı tarafında bulunan medrese, 1929-1930 senelerinde Belediye tarafından yıktırılmıştır. Daha sonraları İstanbul'un en güzel eserlerinden birisi olan hamam, 1956 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından tamamen yıktırılıp yola katılmış bu tarihi eserden de hiçbir iz kalmamıştır.
Geniş bir avlusu bulunan bu camiin giriş kapısı üzerinde mermere kabartma olarak yazılmış sadece bir kitabesi bulunmaktadır.
1.Hadîka, c.l, s.204; T.Öz, İst.Câmileri, c.l, s.108;E.H.Ayverdi Osm.Mim. F.Devri c.III, s.466, O.Aslanapa Osm. Devri Mimarisi, s.87; W.Miiller Wiener Bildlexikon s.444.
2.F.Anıtları s.57; Y.Neşriyat tst.Abideleris.73; 1st. K.S.Ansiklopedisi, c.IV, s.2206.
3.S.Eyıce, İst.Minareleri s. 13.
4.F.Anıtları s.57.
5.Hadîka c.l, s.204; Y.Neşriyat İst.Abideleri s.74.
6.Ö.L.Barkan-E.H.Ayverdi, İ.V.T.D. s.307-308, E.H.Ayverdi Osm.Mim.Fatih Devri c.III, s.466.
