Cerrah Mehmet Paşa Camii
CERRAH MEHMET PAŞA CAMİİ
(Cerrah Mehmed Paşa Camii)
Aksaray Mahallesi, Cerrahpaşa Camii Sokak numara 1'de bulunmaktadır. İç mekân alanı 624 m2, avlu ve bahçe alam ile tamamı 3360 m2'dir. Tek minareli ve klâsik Osmanlı mimari tarzında yapılmış olan caminin banisi ve Vâkıfı Cerrah Mehmed Paşa, Yeniçeri ağalığından Sadrazamlığa kadar yükselmiş ve III. Mehmed şehzadeliği esnasında sünnetini yapmış olmasından dolayı da III. Mehmed padişah olunca O'nun veziri olmuş bir zattır1.
Cerrah Mehmed Paşa Sultân Il.Selim'in kızı ve Piyâle Paşa'nın hanımı olan Gevher Hân Sultân ile Piyâle Paşa'nm vefatından sonra evlendirilmiştir. Gevher Hân Sultân'ın da Cerrahpaşa'dan ayrı vakfı ve eserleri vardır. Cerrahpaşa Camii, İstanbul'un yedi tepesinden birinin üzerine kurulmuş bir külliyedir. Zamanla bazı binaları yok olduğundan günümüze yalnız cami ve müştemilatı kalmıştır. Caminin Mimarı Mimar Sinan'dan sonra mimarbaşı olan, Sinan'ın halifesi Davud Ağa'dır. Cami Kapısı üzerindeki kitabede de belirtildiği üzere H.1002/M.1593'de inşâ edilmiştir2. Cami, türbe, hazîre, şadırvan, sebil, çeşme, çifte hamam, kütüphaneden ibarettir. Medresenin bitişiğinde bulunan ahşap kütüphane Şerif Halil Efendi tarafından H.1157/M.1744 tarihinde yaptırılmış olup, halen şahıs mülkiyetinde ev olarak kullanılmaktadır. Hamam ve sebil şu anda mevcut değildir. Camiye daha sonra bir muvakkithâne ilave edilmiştir. Kare plâna sahip camideki altı adet fil ayağı üzerine oturan bir büyük kubbeyi güneyde ve kuzeyde iki yarım kubbe destekler. Mihrap mahalli dört köşeye yakın plânlı olup dışa çıkıntılıdır3. Ana kubbeyi saran altta dört yarım kubbedeki pencereler caminin içine ışık akışını sağlar. Cami iç mekânına, yanlarda birer ve esas cephede ve ortada taçkapıdan geçit sağlayan üç giriş vardır. Giriş cephesi kapısı üzeri istalaktitlidir ve tamamen mermerdendir. Sağ ve solda kum saatlerine giren iki ince somaki sütun mevcuttur. Bunların yanında mermer birer niş oyuğu bulunur. Caminin içinde yarılarda ve giriş cephesi paralelinde uzanan üst mahfili vardır. Cami dahilinde bir ahşap vaiz kürsüsü, oymalı mermer minberi ve gayet nakışlı taç mihrabı (mermer üzerine alçı sıvanmış) vardır. Mihrap üzerinde "kelimei tevhid" yazılıdır. Caminin kubbesi üzeri kurşun kaplı, içi tamamen kalem işi tezyinatlıdır. Tezyinat mahfil pencerelerinin üst kısmına kadar inmektedir. Tezyinat yakın tarihte yapılmıştır. Caminin vakfiyesi H.1003/M.1594 tarihlidir. Cami H.1070/M.1659 tarihinde tamamen yanmış H.1179/M.1765'de zelzeleden harap olmuş H.1196/M. 1781'deki yangında ise tekrar yanmıştır. H.1236/M.1820 tarihinde minaresine yıldırım isabet etmiştir. Bu tarihte caminin minaresi yeniden yapılmış ve külahı taştan inşâ edilmiştir. Halen külahı taştır. Caminin minare ve kubbe alemi orijinaldir. H.1310/M.1892,1958'1960 ve nihayet 1979'da cami tamir edilmiş ve son tamirde, daha evvel yıkık vaziyette olan son cemâat mahalli kubbeleri ve kemerleri tamamen yeniden yapılmıştır4. Cami son cemâat yerinde iki mihrap, sekiz porfir ve granit sütun ile bunların en üstünde altı küçük kubbe yer almaktadır. Caminin mihrabında yeşil renkte gayet kıymetli ve orijinal bir İznik çinisi vardır. Mihrap cephesinde altta bir sıra benekli mavi/beyaz renkte yine İznik işi bordur çinisi mevcuttur. Caminin yine bu cephesinde üstteki yuvarlak pencereler vitray olup orijinaldir. Alt kısımlardaki vitraylar yenidir. Bunlar 1979'da değiştirilmiştir. Camiye, en dışta biri muhdes üçü orijinal dört adet kapıdan girilir. Caminin sağ ve solunda önemli kişilerin mezarları bulunmaktadır.
Cami avlusundaki sekiz köşeli, tek kubbeye sahip türbede Cerrah Mehmed Paşa, yanında oğlu ve İbrahim Ethem Paşa yatmaktadır. Türbe bakımsız ve haraptır. Caminin harap durumdaki şadırvanı da 1979 yılında yeniden inşâ edilmiştir. Muvakkithâne ise 1989'da başlatılan restorasyonla daha bakımlı hale getirilmektedir. Caminin günümüzdeki çeşmesi ve kitabesi, şair ve nakkaş Sâi Çelebi'nin eseridir. Halen susuz, fakat mamur bulunan çeşme 1978'de tamir edilmiştir. Caminin! hemen güneyinde bulunan çukur kısımdaki ahşap evlerin yerine apartmanlar yapılması sırasında hafriyatlar sebebi ile cami ihata duvarlarında beliren kayma tehlikesi, demir beton perdeleme sistemiyle durdurulmuştur. Böylece eserin kayma tehlikesi önlenmiştir. Giriş cephesinin sağ ve sol tarafından uçlarda birer odadan ibaret itikâf hücreleri vardır.Bunlara cami içindeki mahfil katından geçilmektedir.
Caminin batı duvarındaki güneş saati yerden takriben sekiz metre yukarıdadır. Cami şadırvanının yanında, halen faal bir kuyusu mevcuttur. Caminin doğusunda ve bahçesinin güneyinde içi toprakla dolu bulunan bir su (yangın havuzu) deposu vardır. 2006 yılında restorasyona alınan cami, 2007' nin sonuna doğru tamamlanmıştır.
1.Hadîka, c.l, s.71;O. Aslanapa, Osm.D.Mİmarisi s.311.
2.İst. Ansiklopedisi,c.VII,s.3504;T.Öz,İst Camileri el, s.39;F.Anıtları,s.102,İst.Abideleri Y.Neşriyatı s.26.
3.İst. Ansiklopedisi,c.VII,s.3505;Y.Y.Demircanh, E.Ç.Seyahatnâmesi, s.66. H.Y. Şahsuvaroğlu, A.B.İst. s.87.
4.İst.Kültür S.Ansiklopedisi c.III, s. 1364;W.Mulkr Wiener Bildlexikon s.393.
