Atik Ali Paşa Camii
GAZİ ATİK ALİ PAŞA CAMİİ
(Sedefçiler Camii)
Aynı zamanda Sedefçiler Camii adıyla da bilinen Atik Ali Paşa Camii Yeniçeriler Caddesi üzerindedir. Banisi II. Bâyezid dönemi devlet adamlarından olan Ali Paşa'dır1. Bu zat aynı zamanda "Hadım" "Tavâşî" "Şehit" ve "Eski" lakablarıyla da anılmasına rağmen, daha çok Atik Ali Paşa adıyla ün kazanmıştır. İstanbul'un içinde ve dışındpek çok hayır eserlerinin sahibidir. Cami 1496 yılında yapılmıştır.
Atik Ali Paşa Camii plân olarak beş kubbeli bir son cemaat yeri ile; aynı eksen üzerine bir tam, bir yarım kubbeli iç kısımdan ve tam kubbenin iki yanında ikişer küçük kubbeden meydana gelmiştir. Yapı tamamen kesme köfeki taşındandır. Plân küçük bir değişiklikle (Yarım kubbesinin sağ ve soluna birer kubbe eklenmesiyle) eski Fatih Camii'ne benzemektedir2.
"Revak sütunlarının dördü mermer, ikisi porfirdir. Sütun başlıkları klâsik üslupta skalaktitlidir. Orta kubbe ve köşelikleri badem ve yapraklarla devam ederek bir püskülle son bulmaktadır. Orta kubbede malakâri rûmîler çok zengindir. Diğer kubbe köşeleri pardantiftir"3. Son cemaat yerinin genişliği 6,85 m.dir. Sağ ve soldaki duvarlarda ikişer pencere ve birer mihrap bulunmaktadır. Minare sağ duvarda olup 30 cm içerlektir.
Camiin çeşitli yangın ve tamirler geçirdiğinin en çok belli olduğu cümle kapısı38 cm. çıkıntılı olup sade silmelere sahiptir. Kapı nişinin üstündeki 9 sıralı stalaktitler bütünüyle döneminin klâsik üslûbunda-dır. Bu stalaktitlerin altında beyzî bir "Besmele" ve onun da altında, kitabe yerinde H 1314 (M. 1898) tarihini gösteren ve Sami Efendi imzasını taşıyan bir Ayet-i Kerime bulunmakta, sol köşede ise H. 902/M. 1496 tarihi okunmaktadır4.
Harim'in iç ölçüleri 21.55X28.13 m. dir. Sağ ve solda çift kubbeli hacimleri ayıran kemerin dolgusunu taşıyan 140X140 cm. ebadında birer ayak bulunmaktadır. İ. Aydın Yüksel "... bu ayakların eskiden yuvarlak sütunlar olduğunu, 1553-1555 yılları arasında İstanbul'da bulunan ve camii tarif eden Hans Dernschwam sayesinde anlamış bulunuyoruz" diyor5.
Orta kubbenin çapı 13,30 m. dir ve dışarıdan her köşede ikişer olmak üzere 8 adet taş payanda tarafından desteklenmektedir. Kubbeyi taşıyan kemerler yuvarlaktır; sağ ile sol kemerler içinde üçer pencere bulunmaktadır. Kubbede 16 pencere vardır. Mihrap kısmındaki yarım kubbenin köşelikleri iri yapraklı ve stalaktittir. Yaşmağı ikinci sıra pencere altına kadar sarkmaktadır. Bu kubbe kasnağında 3 pencere vardır. Diğer ikisi ise taklittir.
Camiin birinci sıra pencereleri 140x240 cm. boyutlarında ve 14 tanedir. İkinci sıra pencereler ise sivri kemerli ve16 adettir. Mihrap, mermerden ve klâsik üslûptadır. İki yanındaki mumların üstüne isabet eden yerde, yuvarlak bir külah şeklinde birer dumanlık mevcuttur. Bunlar üst pencere içlerine açılmaktadır.
Atik Ali Paşa Camiinin minberi siyah ve beyaz mermerlerden, sade ve uyumlu olarak yapılmıştır. Yanlardaki üçgenlerde ve göbeklerde rumi tezyinatlı bir su dolaşmaktadır. Göbeğin ortasında ise siyah mermerden bir kabara vardır. Minber alındığında "Kelime-i Şehadet" oyuludur.
Minare, camiin sağında ve kare bir kaide üzerindedir. Basık kemerli kapısı üzerindeki ikinci sivri kemer aynasında H.1315/M.1899 tarihli bir "Besmele" bulunmaktadır. Gövde her kenarı 63 cm. olan 16 kenardan meydana gelmektedir. Çapı yaklaşık olarak 3.40 m. dir. Şerefe, devrinin eseridir.
Cami hazinesinde altı ayak üzerinde kubbeli bir türbe vardır ve bugün içi boştur; kime ait olduğu da anlaşılamamaktadır. İhtimal olarak türbenin Ali Paşa'ya ait olduğu söylenebilir 6.
Bursa ekolü ile klasik üslup arasında bir geçit teşkil etmesi bakımından önemlidir.
1. Hadika c.I, s.150.
2.İ.A. Yüksel, Osm. Mire
3.A.g.e.. s.163.
4.A.g.e., s.163.
5.A.g.e., s.168.
6.A.g.e., s.163,168,171,Vd.
